Μια από τις μεγαλύτερες δεσποτικές εορτές της Χριστιανοσύνης γιορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου. Την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Η παράδοση θέλει το 326μ.Χ, την Αγία Ελένη, μητέρα του μεγάλου Κωνσταντίνου να πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ για να προσκυνήσει του Αγίους Τόπους. Στον Γολγοθά υπήρχε ένας ειδωλολατρικός ναός της θεάς Αφροδίτης. Ο Θείος ζήλος της Αγίας Ελένης την έκανε να αρχίσει έρευνες για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού. Έτσι γκρέμισε τον ναό της Αφροδίτης και άρχισε τις ανασκαφές . Σε κάποιο σημείο βρέθηκαν τρεις Σταυροί . Παρά την μεγάλη συγκίνηση, κανείς δεν γνώριζε ποιος ακριβώς ήταν ο Σταυρός του Κυρίου. Τότε ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος μαζί με Ιερείς , αφού έκανε δέηση άγγιξε στους σταυρούς το σώμα μιας ευσεβούς κυρίας η οποία είχε πεθάνει. Όταν ήρθε η σειρά του τρίτου σταυρού, που ήταν στα αλήθεια του Κυρίου , την άγγιξε και η γυναίκα αναστήθηκε. Σαν αστραπή διαδόθηκε η είδηση. Σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ , με πλήθη πιστών να συρρέουν για να αγγίξουν το τίμιο ξύλο. Επειδή, όμως, συνέβησαν πολλά δυστυχήματα από το συνωστισμό, ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό μέσα στο ναό σε μέρος υψηλό, για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι. Το 614, περίπου 280 χρόνια μετά, οι Πέρσες κυρίευσαν τα Ιεροσόλυμα. Κάνοντας μεγάλες καταστροφές , πήραν αιχμάλωτο το Πατριάρχη Ζαχαρία και μαζί την ασημένια λειψανοθήκη, στην οποία είχε φυλάξει τον Τίμιου Σταυρό η Αγία Ελένη. Μετά από 14 χρόνια ο αυτοκράτορας Ηράκλειος έκανε εκστρατεία και έφτασε νικητής ως την πρωτεύουσα της Περσίας, ελευθέρωσε τους αιχμαλώτους χριστιανούς, πήρε τον τίμιο Σταυρό και τον Πατριάρχη Ζαχαρία και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί κατέβηκε στα Ιεροσόλυμα, έβγαλε το βασιλικό στέμμα και ανυπόδητος, σηκώνοντας το κιβώτιο με το τίμιο ξύλο το έφερε στο Γολγοθά. Στις 14 Σεπτεμβρίου και στο ναό της Αναστάσεως, ο Πατριάρχης Ζαχαρίας ύψωσε στον άμβωνα τον Σταυρό κι ο λαός έψαλλε «Σώσον, Κύριε, τον λαόν σον»… Η Αγία Ελένη έπειτα πήρε τον Τίμιο Σταυρό μαζί της στην Κωνσταντινούπολη, αφού όμως άφησε μέρος αυτού στα Ιεροσόλυμα, στον Πατριάρχη Μακάριο. Ο Σταυρός του Κυρίου είχε 4,50 μέτρα ύψος και 2,40 μέτρα πλάτος. Κι ο Παυλίνος στην ενδέκατη επιστολή του αναφέρει ότι ενώ ο Σταυρός, από την ημέρα της εύρεσης του, τεμαχιζότανε ,σε απειροελάχιστα κομματάκια και δινότανε στους πιστούς για ευλογία, αυτός παρέμεινε ακέραιος και δεν μειωνόταν καθόλου. Σε αναφορές που γίνονται για τα καρφιά του Κυρίου, η παράδοση λέει πως ξεχώρισαν από τα καρφιά των ληστών διότι δεν είχαν σκουριάσει από το πέρασμα των χρόνων, φαινόντουσαν σαν καινούργια, ενώ των ληστών ήταν σκουριασμένα. Από την ήμερα αυτή, λοιπόν στις 14 Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε να γιορτάζουμε στην Εκκλησία μας την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Απολυτίκιον
Σώσον , Κύριε , τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου, νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού Σου , πολίτευμα.