Κάθε τόπος είναι η ιστορία του, τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις του, που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και κρατάνε ζωντανές τις αναμνήσεις των γηραιότερων, δίνοντας ένα μάθημα ζωής και επιβίωσης στους νεότερους.
Είχε γράψει κάποιος «Ο Πολύσιτος μπορεί να μην έχει τις ομορφιές του Πηλίου όμως ελάχιστη σημασία έχει αυτό, μιας και τον τόπο τον κάνουν οι άνθρωποι».
Πολλοί ακούγοντας «Πολύσιτος», είναι συνδεμένοι με το σιδηρόδρομο, αφού τον γνωρίζαμε κάποτε ως «Σιδηροδρομικό Σταθμό Πολυσίτου». Ο Πολύσιτος είναι ένα από τα πολλά χωριά προσφύγων που δημιουργήθηκαν στη Δυτική Θράκη μετά την Μικρασιατική καταστροφή, από πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, του Πόντου και τις Μικράς Ασίας. Βρίσκεται σε απόσταση δεκαπέντε χιλιομέτρων ανατολικά της Ξάνθης. Παλαιότερα τον γνωρίσαμε ως «Κιζιλτζάκιοι» ή «Κιλιτζάκιοι».
Σεπτέμβριο του 1922 εγκαταστάθηκαν στον Πολύσιτο οι πρώτοι πρόσφυγες. Ένα μήνα μετά φτάνει στην περιοχή ο κύριος όγκος των προσφύγων. Περίπου 250 οικογένειες ήρθαν και ρίζωσαν σε τούτο τον τόπο. Σοφίδες (όπου αποτελούσαν και την πλειοψηφία), Σαρακηνιώτες, πρόσφυγες από τις περιοχές, Σαράντα Εκκλησιές, Σκοπό, Γιατζηκλάρ, Καλύβια, Πέτρα, Γέννα, Αρκαδιούπολη, Μάλγαρα, Καρατζά Χαλήλ, Αίνο, Τυρολόη και Ραιδεστό.
Θρακιώτες, Σαρακατσάνοι, Μικρασιάτες και λίγοι από τους εκδιωχθέντες μουσουλμάνους Κωνσταντινουπολίτες , θα αποτελέσουν την πρώτη πληθυσμιακή σύνθεση. Στην περιοχή του Πολυσίτου, εκείνη την εποχή κατοικούσαν χριστιανικές και μουσουλμανικές οικογένειες, οι οποίες ήρθαν είτε από Ξάνθη (Αδαμιδέοι, Σαπουντζήδες), είτε από άλλα μέρη της Ελλάδας, από Λευκάδα (Σολδάτος, Κούρτης), τη Μικρά Ασία (Μώρος, Βούλγαρης), την Καστοριά (Παρλαπάνης). Οι μόνοι που παρέμειναν στην περιοχή μετά και την ανταλλαγή των πληθυσμών, ήταν οι μουσουλμάνοι, λόγω οικονομικών συμφερόντων.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, την απόφαση για την επιλογή της δημιουργίας του χωριού στην περιοχή που βρίσκεται τώρα, την πήραν οι Κώστας και Δημήτριος Χατζόπουλος, ο Μαυρουδής Κιουλουμίδης και ο Βαχάρης Ιωάννης.
Το 1926 θα κτιστούν περίπου 80 πλινθόκτιστα σπίτια. Ισόγεια τα περισσότερα με κεραμοσκεπή, με ένα παράθυρο είτε αριστερά είτε δεξιά της εισόδου. Υπήρχαν όμως και μερικά διώροφα, τα ισόγεια των οποίων οι ιδιοκτήτες τα χρησιμοποιούσαν σαν αποθήκη ή σαν κατάστημα. Κολλητά με το σπίτι ήταν πάντα ο στάβλος και η αποθήκη με τον αχυρώνα. Υπήρχαν βέβαια και οι πλούσιοι, τα σπίτια των οποίων ήταν δίπατα και έβαζαν τα ζώα τους στο ισόγειο, χαγιάτι όπως ονομαζόταν. Οι τουαλέτες των σπιτιών βρίσκονταν πάντα αρκετά μακριά από τα σπίτια για λόγους υγιεινής. Η τουλούμπα για νερό και ο φούρνος ήταν απαραίτητα σε κάθε σπίτι. Η προσφορά των κατοίκων στην δημιουργία του χωριού με προσωπική εργασία, ήταν πολύ σημαντική. Φρόντισαν να γίνουν το γρηγορότερο δρόμοι, γέφυρες, εκκλησία, κοινότητα, σχολείο και αποστραγγιστικά έργα.
Η μεταφορά του χωριού ανάμεσα στον Κόσυνθο και τις γραμμές του τρένου, θα φέρει την μεγάλη ανάπτυξή του δημιουργώντας όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που χρειάζεται ένα χωριό για να αναπτυχθεί οικονομικά. Και έτσι ο Πολύσιτος θα γίνει ένα από τα πλέον σύγχρονα χωριά, καθώς εκτός από την πολύ καλή γεωγραφική του θέση, διέθετε ρυμοτομία.
Μετά την ανοικοδόμηση της εκκλησίας που είναι αφιερωμένη στον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο, το κοινοτικό κατάστημα και το Δημοτικό Σχολείο, φτιάχτηκε η στάση του τρένου η λειτουργία της οποίας έδωσε την δυνατότητα να συνδεθεί το χωριό άμεσα με τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας που διέθεταν σιδηροδρομικό δίκτυο. Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Δράμα, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Αθήνα και άλλες. Έτσι λοιπόν ο σιδηροδρομικός σταθμός Πολυσίτου, ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην ζωή των ντόπιων. Για πολλά χρόνια ήταν η πύλη εισόδου και εξόδου των εμπορευμάτων της περιοχής. Πρώτος Έλληνας Σταθμάρχης ήταν ο Κούρτογλου ενώ πρώτος Έλληνας κλειδούχος ήταν ο Απόστολος Αράπογλου. Ο Τελευταίος Σταθμάρχης του σταθμού πριν την αναστολή της λειτουργίας του ήταν ο Κωνσταντίνος Βαταμίδης και κλειδούχος ο Κωνσταντίνος Αγγελίδης κάτοικοι Πολυσίτου.
Ο Σεπτέμβριος του 1922 θα χαρακτηριστεί ως μαύρος Σεπτέμβρης του Ελληνισμού και της Χριστιανοσύνης της Ανατολικής και Βόρειας Θράκης. Το ίδιο ήταν και η περίοδος της κατοχής 1940-1941 για τον Πολύσιτο λόγω της Βουλγαρικής Διοίκησης στην περιοχή. Πείνα, δυστυχία, θάνατος. Οι Βούλγαροι κατακτητές με την πρόφαση των αντιποίνων για τον θάνατο του Βούλγαρου αγροφύλακα Στέφανου από τους Έλληνες αντάρτες, θα εκτελέσουν πριν φύγουν από την Ελλάδα το 1944 δύο κατοίκους του Πολυσίτου. Δύο γενναίους πατριώτες τον Παναγιώτη Κουρτίδη και τον Ευστάθιο Μπουλαλίδη.
Η ζωή στο χωριό, δύσκολη αλλά και ήρεμη. Το χωριό άλλωστε έχει τους δικούς του ρυθμούς. Τις δικές του βιοποριστικές ασχολίες. Κτηνοτροφία, αλιεία, γεωργία, αγροτικές εργασίες. Τι να θέλει ο άνθρωπος για να είναι ευτυχής, όταν το ψωμί του, βγαίνει από την δική του προσωπική εργασία. Η κτηνοτροφία, η αλιεία και η γεωργία λοιπόν, ήταν η κύρια απασχόληση των κατοίκων, με τα δημητριακά και τα όσπρια να έχουν την πρώτη θέση στις καλλιέργειες. Άλλες καλλιέργειες του κάμπου ήταν ο καπνός, το τριφύλλι, τα κολοκύθια καθώς και τα οπωροκηπευτικά που τα προόριζαν για το παζάρι της πόλη και τα γύρω χωριά.
Κάθε μέλος της οικογένειας είχε τις δικές του υποχρεώσεις. Οι άντρες της οικογένειας αναλάμβαναν τις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες και όταν ο καιρός το επέτρεπε, σχεδόν καθημερινά η θέση τους ήταν στα χωράφια. Το μαγείρεμα, η καθαριότητα του σπιτιού, το πλύσιμο και το σιδέρωμα ήταν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση. Προκομένες οι γυναίκες του χωριού. Ως γνήσιες Θρακιώτισσες φρόντιζαν τα πάντα να είναι έτοιμα και πάντα. Αυλές και σπίτια πεντακάθαρα. Και στο μαγείρεμα πρώτες και καλύτερες. Το ζυμωτό ψωμί και οι φημισμένες Θρακιώτικες πίτες δεν έλειπαν ποτέ από το τραπέζι. Τα ράφια γεμάτα σπιτικές μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού, σάλτσες.
Η ζωή στο χωριό τότε είχε πολλά όμορφα πράγματα για να θυμάται κάποιος. Στο βιβλίο του με τίτλο «Το χωριό μου ο Πολύσιτος» ο κύριος Ανέστης Αραμπατζής, αναφέρετε μεταξύ άλλων και στα περίφημα «Νυχτέρια». Τα κρύα βράδια του χειμώνα, οι οικογένειες έκαναν επισκέψεις σε γείτονες ή συγγενείς και έκαναν τα λεγόμενα νυχτέρια. Ήταν όλοι καθισμένοι κοντά στο τζάκι ή την ξυλόσομπα. Η γκαζόλαμπα να καίει και να δημιουργεί μια γλυκιά και ήρεμη ατμόσφαιρα. Οι συζητήσεις άπειρες. Ούτε τηλεόραση, ούτε ίντερνετ. Αργότερα ήρθε το ραδιόφωνο. Το μοναδικό μέσω ενημέρωσης για πολλά χρόνια. Στα νυχτέρια τα παιδιά δεν είχαν θέση. Συνήθως ήταν στο σπίτι με τους παππούδες και τις γιαγιάδες. Τότε, ότι διαβάζεις τώρα στα παραμύθια, ήταν αληθινά. «Οι στιγμές κοντά στον παππού και την γιαγιά είναι σε όλους μας χαραγμένες και φυλαγμένες, στο πιο βαθύ σημείο της καρδιάς μας και είναι το πιο αγαπημένο κομμάτι της ζωής μας. Τα χρόνια εκείνα, είχαν τη μαγεία των παραμυθιών , μια μαγεία βγαλμένη μέσα από ιστορίες αγάπης, δράκων, των νεράιδων και παλικαριών», αναφέρει ο συγγραφέας του βιβλίου «Το χωριό μου ο Πολύσιτος» κύριος Ανέστης Αραμπατζής.
Σημείο κατατεθέν του Πολυσίτου, τους καλοκαιρινούς μήνες, ήταν η περίφημη «βόλτα», το λεγόμενο «νυφοπάζαρο». Οι γηραιότεροι έχουν πολλές ιστορίες να διηγηθούν. Η «βόλτα» λοιπόν ήταν ένα πήγαινε – έλα από νεαρά κορίτσια και αγόρια και όχι μόνο, κυρίως μπροστά από καφενεία ή ταβέρνες, που διέθεταν πικ-απ ή juke box για να υπάρχει η κατάλληλη μουσική υπόκρουση. Ντυμένα όμορφα, τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια περπατούσαν πάνω – κάτω, με το μάτι της μάνας επάνω στους υποψήφιους γαμπρούς ή νύφες.
Πάρτι, κινηματογράφοι, θίασοι, παρελάσεις, τα πανηγύρια, τα μπάνια τις Κυριακές τους καλοκαιρινούς μήνες στη λίμνη Βιστονίδα και το Πόρτο Λάγος ήταν οι απολαύσεις των κατοίκων του Πολυσίτου.
Ήθη και Έθιμα στον Πολύσιτο
Χριστούγεννα
Δύο από τα σημαντικότερα γεγονότα παραμονής της εορτής των Χριστουγέννων, ήταν τα κάλαντα και το σφάξιμο των γουρουνιών. Από το καλοκαίρι ακόμη η κάθε οικογένεια φρόντιζε να προμηθευτεί μικρά γουρούνια που εκτρέφονταν με σκοπό να σφαχτούν την παραμονή των Χριστουγέννων. Μόλις σφαζόταν το γουρούνι, η νοικοκυρά το θύμιαζε και το έρανε με καρύδια και κάστανα για να είναι ευλογημένο και νόστιμο. Όποιο παιδί φιλούσε πρώτο τον πισινό του σφαγμένου γουρουνιού, έπαιρνε δώρο την φούσκα του ζώου, την οποία αφού την έπλεναν αρκετά καλά την άφηναν στη στάχτη λίγες ημέρες. Έπειτα την φούσκωναν με καλάμι και την έκαναν μπάλα. Το τραπέζι παραμονές της Πρωτοχρονιάς, όλοι ήταν από νωρίς στο σπίτι, μιας και τούτο το τραπέζι ήταν σημαντικό για όλους. Στολισμένο σα νύφη. Είχε επάνω του όλα τα καλά του Θεού και αυτό γιατί η αφθονία του φαγητού συμβόλιζε την αφθονία παραγωγής στα χωράφια τους. Έμενε στρωμένο μέχρι την επόμενη ημέρα. Ο πατέρας της οικογένειας θύμιαζε το τραπέζι και τους χώρους του σπιτιού μέσα και έξω. Έπειτα πάνω σε μια πέτρα, έσπαγε ρόδι η έκοβε ένα καρπούζι λέγοντας «Όπως είναι γεμάτο το ρόδι ή το καρπούζι, έτσι γεμάτο να είναι και το τραπέζι μας».
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο.
Χαρά στον κόσμο, στους Αρχαγγέλους.
Στους Αρχαγγέλους, στους Αποστόλους.
Ώσπου να πάνε και να γυρίσουν
γεννήθηκε Αφέντης, σαν ήλιος φέγγει,
σαν ήλιος φέγγει, σαν νιο φεγγάρι,
σαν νιο φεγγάρι, σαν παλικάρι.
Αυτά ήταν τα κάλαντα που έλεγαν παραμονές των Χριστουγέννων. Ακολουθούσαν αυτά παραμονές και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, παραμονές των Φώτων και ανήμερα του Λαζάρου. Πολλά και συμβολικά όλα τα έθιμα των εορτών. Το ποδαρικό την Πρωτοχρονιά, η βασιλόπιτα που έκοβαν το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς, ο ιερέας που γύριζε και φώτιζε όλα τα σπίτια του χωριού παραμονές των Φώτων…Όλα είχαν την δική τους ιστορία. Την δική τους σημασία.
Απόκριες
Ένα δρώμενο συνδεδεμένο με την χαρά. Μικροί και μεγάλοι διασκέδαζαν και διασκεδάζουν ακόμη κα σήμερα, άλλοι ντυμένοι αρκούδες ενώ κάποιοι άλλοι έκαναν την Καμήλα. Τραγούδια και μεταμφιέσεις ήταν αυστηρώς ακατάλληλα.
Ο «Κλεφτοθόδωρος» και το Λαζαροσάββατο, ήταν έθιμα της Σαρακοστής. Μεγαλόπρεπα όπως αρμόζει στην μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας, γιόρταζαν και γιορτάζουν μέχρι και σήμερα την Μεγάλη Εβδομάδα, οι κάτοικοι του Πολυσίτου. Οι νοικοκυρές ετοίμαζαν τα πάντα μέσα στην εβδομάδα. Κάθε ημέρα και από κάτι , χωρίς να παραλείψουν τον εκκλησιασμό τους. Μεγάλη Πέμπτη έβαφαν τα κόκκινα αυγά, ζύμωναν τσουρέκια την Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο ξεκινούσαν τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζωμα.
Τα κοινωνικά ήθη και έθιμα είχαν και αυτά την δική τους θέση στην ζωή των κατοίκων του Πολυσίτου. Το προξενιό, ο αρραβώνας που ήταν σαν μια μεγάλη οικογενειακή γιορτή, ο γάμος, οι διαδικασίες του οποίου κρατούσαν περίπου μια εβδομάδα γεμάτη από πλούσια έθιμα και παραδώσεις. Έθιμα που ίσως μερικά χάθηκαν αλλά δεν ξεχάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου.
Ζωντανό χωριό ο Πολύσιτος. Σε αυτό συμβάλουν όχι μόνο τα Ήθη και τα Έθιμά του αλλά και οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι. Μέλη των οποίων τα κρατούν ζωντανά στην πάροδο του χρόνου. Γι΄ αυτό που πρέπει να καμαρώνουν οι κάτοικοι του Πολυσίτου είναι, εκτός από έναν δραστήριο Πολιτιστικό Σύλλογο, το χορευτικό συγκρότημα από τη δεκαετία του ’50. Από τα καλύτερα του Νομού, συμμετείχε σε όλες τις εκδηλώσεις. Τη χρονιά του 1978 μαζί με το ποντιακό χορευτικό συγκρότημα των Τοξοτών, είχε επιλεγεί να παρουσιάσουν χορούς της Θράκης και του Πόντου, στον τότε Υπουργό Πολιτισμού Κωνσταντίνο Τρυπάνη κατά την επίσκεψή του στο Νομό μας. Ο Σύλλογος Γυναικών Πολυσίτου είναι ένα ακόμη δημιουργικό μέλος της κοινωνίας του Πολυσίτου. Ζεστασιά, αγάπη, προσφορά και συμπαράσταση στην τρίτη ηλικία, προσφέρει μέχρι και σήμερα το ΚΑΠΗ του χωριού, με εκδρομές και εκδηλώσεις, ζηλευτές από πολλούς. Από την άλλη ο Γεωργικός Σύλλογος Πολυσίτου ήταν τα μάτια και τα αυτιά των αγροτών.
Κλείνοντας, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τον Ποδοσφαιρικό Σύλλογο, τον θρυλικό «Απόλλωνα». Η δημιουργία του οποίου μετρά από την δεκαετία του ’50. Η ομάδα πήρε το όνομά της από την ομάδα του «Απόλλωνα Σμύρνης». Όταν αυτό έγινε γνωστό στους παράγοντες του «Απόλλωνα Αθηνών», ότι δηλαδή δημιουργήθηκε και στην Ξάνθη ομάδα με το ίδιο όνομα, έστειλαν δώρο στην ομάδα Πολυσίτου μια πλήρη αθλητική στολή. Ο «Απόλλων» ευτύχησε να έχει ποδοσφαιριστές με μεγάλη ποδοσφαιρική αξία, που είχε ως αποτέλεσμα για πολλές δεκαετίες να είναι ο ισχυρότερος στο Νομό.
Θα θέλαμε από καρδιάς να ευχαριστήσουμε θερμά τον κύριο Ανέστη Αραμπατζή για την άδεια που μας δόθηκε εκ μέρους του, να αντλήσουμε πληροφορίες από το βιβλίο του με τίτλο «Το Χωριό μου ο Πολύσιτος», το οποίο κυκλοφόρησε 2006, αφήνοντας μια ολόκληρη ιστορία αποτυπωμένη στις σελίδες αυτού του βιβλίου. Ευχαριστούμε θερμά και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πολυσίτου για την ευγενική χορηγία του Βιβλίου.
